ŞEKİL VE KONUM TOLERANSLARI-4
4.EK SEMBOLLER
Özel durumlar için ek semboller kullanılır. 1. EN ÇOK MALZEME ŞARTI (
):
En çok malzeme şartı, makine parçalarında istenilen toleransların sağlanması için yapılacak operasyonlarda parçada en fazla malzeme kalacak şekilde işlenmesi gerektiğini belirtir. Eğer işlenecek parça bir delik ise tolerans dahilinde en küçük olabilecek şekilde işlenir. Eğer dış çap işlenecekse dış çap tolerans dahilinde en büyük olabilecek şekilde işlenir. Kısaca söylemek gerekirse millerde EBÖ, deliklerde EKÖ elde edildiğinde en çok malzeme şartı sağlanmış olur.
Şekil 1’ deki silindirik parçanın yanal yüzeyindeki okun değdiği yerdeki kesitin daireselliği 0.06 mm tolerans değerine göre olmalıdır. Bu değer boyut toleransından küçüktür. Burada en büyük ölçü (EBÖ) 60+0.2=60.2 mm’ dir. En çok malzeme şartına göre iş parçası bu ölçüye göre yapılmalıdır.
Şekil 2’ deki silindirik deliğin yanal yüzeyindeki okun değdiği yerdeki kesitin daireselliği 0.06 mm tolerans değerine göre olmalıdır. Bu değer boyut toleransından küçüktür. Burada en küçük ölçü (EKÖ) 40-0.15=39.85 mm’ dir. En çok malzeme şartına göre delik bu ölçüye göre yapılmalıdır.
Şekil 1:Mil için en çok malzeme şartı Şekil 2:Delik için en çok malzeme şartı 2. EN AZ MALZEME ŞARTI (
):
En az malzeme şartı, makine parçalarında istenilen toleransların sağlanması için yapılacak operasyonlarda parçada en az malzeme kalacak şekilde işlenmesi gerektiğini belirtir. Eğer işlenecek parça bir delik ise tolerans dahilinde en büyük olabilecek şekilde işlenir. Eğer dış çap işlenecekse dış çap tolerans dahilinde en küçük olabilecek şekilde işlenir. Kısaca söylemek gerekirse millerde EKÖ, deliklerde EBÖ elde edildiğinde en az malzeme şartı sağlanmış olur.
Şekil 1’ deki silindirik parçanın en küçük ölçü (EKÖ) 60-0.3=59.7 mm’ dir. En az malzeme şartına göre iş parçası bu ölçüye göre yapılmalıdır. Burada silindirik kısmın çapı küçüldüğü için malzeme azaltılmıştır.
Şekil 2’ deki silindirik deliğin en büyük ölçüsü (EBÖ) 40+0.25=40.25 mm’ dir. En az malzeme şartına göre delik bu ölçüye göre yapılmalıdır. Burada deliğin çapı büyüdüğü için malzeme azaltılmıştır.
Not:”En çok malzeme şartı” referans elemanları için de
şeklinde, “en az malzeme şartı” referans elemanları için de 
şeklinde konulur. Gerekiyorsa hem tolerans, hem referans elemanı için 
aynı anda kullanılabilir. 3. İZ DÜŞÜRÜLMÜŞ TOLERANS BÖLGESİ (
):
Doğrultu ve yer toleransları elemanın kendisine değil, izdüşümünün dışına uygulanır ve daire içinde P harfiyle belirtilir. Şekil 3’ de görüldüğü gibi deliğin yan görünüşü (yeşil) yan görünüşe bitişik olarak çizilmiştir. Gerçekte teknik resimde böyle bir uygulama yoktur. Toleransta hataya düşülmesin diye böyle bir uygulama yapılmaktadır. 6 delik aynı toleransa sahiptir.
Şekil 3:İzdüşürülmüş tolerans 4. TOLERANS UYGULAMALARI
Şekil 4’ de ön ve yan görünüşleri verilmiş parçanın üzerinde boyut toleranslarıyla şekil ve konum toleransları görülmektedir. Geniş bilgi için ilgili konulara bakılmalıdır.
Şekil 4:”Kayar Yatak” üzerinde tolerans uygulamaları Şekil 5’ de görünüşleri verilmiş Kademeli Mil’ in üzerinde boyut toleranslarıyla şekil ve konum toleransları görülmektedir. Her iki örnekte ISO sistemindeki boyut toleransları için tolerans anteti düzenlenmiştir.
Şekil 5:”Kademeli Mil” üzerinde tolerans uygulamaları
Özel durumlar için ek semboller kullanılır. 1. EN ÇOK MALZEME ŞARTI (
):En çok malzeme şartı, makine parçalarında istenilen toleransların sağlanması için yapılacak operasyonlarda parçada en fazla malzeme kalacak şekilde işlenmesi gerektiğini belirtir. Eğer işlenecek parça bir delik ise tolerans dahilinde en küçük olabilecek şekilde işlenir. Eğer dış çap işlenecekse dış çap tolerans dahilinde en büyük olabilecek şekilde işlenir. Kısaca söylemek gerekirse millerde EBÖ, deliklerde EKÖ elde edildiğinde en çok malzeme şartı sağlanmış olur.
Şekil 1’ deki silindirik parçanın yanal yüzeyindeki okun değdiği yerdeki kesitin daireselliği 0.06 mm tolerans değerine göre olmalıdır. Bu değer boyut toleransından küçüktür. Burada en büyük ölçü (EBÖ) 60+0.2=60.2 mm’ dir. En çok malzeme şartına göre iş parçası bu ölçüye göre yapılmalıdır.
Şekil 2’ deki silindirik deliğin yanal yüzeyindeki okun değdiği yerdeki kesitin daireselliği 0.06 mm tolerans değerine göre olmalıdır. Bu değer boyut toleransından küçüktür. Burada en küçük ölçü (EKÖ) 40-0.15=39.85 mm’ dir. En çok malzeme şartına göre delik bu ölçüye göre yapılmalıdır.
Şekil 1:Mil için en çok malzeme şartı Şekil 2:Delik için en çok malzeme şartı 2. EN AZ MALZEME ŞARTI (
):En az malzeme şartı, makine parçalarında istenilen toleransların sağlanması için yapılacak operasyonlarda parçada en az malzeme kalacak şekilde işlenmesi gerektiğini belirtir. Eğer işlenecek parça bir delik ise tolerans dahilinde en büyük olabilecek şekilde işlenir. Eğer dış çap işlenecekse dış çap tolerans dahilinde en küçük olabilecek şekilde işlenir. Kısaca söylemek gerekirse millerde EKÖ, deliklerde EBÖ elde edildiğinde en az malzeme şartı sağlanmış olur.
Şekil 1’ deki silindirik parçanın en küçük ölçü (EKÖ) 60-0.3=59.7 mm’ dir. En az malzeme şartına göre iş parçası bu ölçüye göre yapılmalıdır. Burada silindirik kısmın çapı küçüldüğü için malzeme azaltılmıştır.
Şekil 2’ deki silindirik deliğin en büyük ölçüsü (EBÖ) 40+0.25=40.25 mm’ dir. En az malzeme şartına göre delik bu ölçüye göre yapılmalıdır. Burada deliğin çapı büyüdüğü için malzeme azaltılmıştır.
Not:”En çok malzeme şartı” referans elemanları için de
şeklinde, “en az malzeme şartı” referans elemanları için de şeklinde konulur. Gerekiyorsa hem tolerans, hem referans elemanı için aynı anda kullanılabilir. 3. İZ DÜŞÜRÜLMÜŞ TOLERANS BÖLGESİ ():Doğrultu ve yer toleransları elemanın kendisine değil, izdüşümünün dışına uygulanır ve daire içinde P harfiyle belirtilir. Şekil 3’ de görüldüğü gibi deliğin yan görünüşü (yeşil) yan görünüşe bitişik olarak çizilmiştir. Gerçekte teknik resimde böyle bir uygulama yoktur. Toleransta hataya düşülmesin diye böyle bir uygulama yapılmaktadır. 6 delik aynı toleransa sahiptir.
Şekil 3:İzdüşürülmüş tolerans 4. TOLERANS UYGULAMALARI
Şekil 4’ de ön ve yan görünüşleri verilmiş parçanın üzerinde boyut toleranslarıyla şekil ve konum toleransları görülmektedir. Geniş bilgi için ilgili konulara bakılmalıdır.
Şekil 4:”Kayar Yatak” üzerinde tolerans uygulamaları Şekil 5’ de görünüşleri verilmiş Kademeli Mil’ in üzerinde boyut toleranslarıyla şekil ve konum toleransları görülmektedir. Her iki örnekte ISO sistemindeki boyut toleransları için tolerans anteti düzenlenmiştir.
Şekil 5:”Kademeli Mil” üzerinde tolerans uygulamaları
SPONSORLAR
